IV

Байның чалчазы дөңнү куду ужа-тура маңнавышаан, алгырбышаан бадып орган. Ооң хөйлеңиниң чеңи хатка эстеп, а эдектери, парус дег, хадып чораан.

— О-го-го! Биче када манаңарам!.. – деп, ол алгырган.

— Кончуг сойлукту! Чүү кончуг сек боор. База катап Артошка дээш-ле келди ыйнаан бо – деп, Лодыжкин кончуттунган.

— Адырам, кырган-ачай, салба берип кааптаалам! – деп, Сережа дидими кончуг саналдаан.

— А че, сени-даа! Ынча дивес чоор… Чүү деп кижилерил бо, бурган-на өршээзинем…

— Силер, адырам… – деп, хаалгачы ырактан-на ышкыштап чугааланган. – Хаваңарны садып көрзүңерзе кандыгыл? Кожай оглу кулак уюктааш туруп берди. Бызаа дег, мөөреп-ле тур: ытты эккеп бериңер дээр-дир. «Чеже-даа акша-биле садып эккел» дээш, кожай кадайы чорутту ийин.

— Сээң ол херээжен кожайың албыстап турар кижи-дир! – дээш, өске улустуң чайгы бажыңынга бодаарга, эрик кыдыынга дидими кирген Лодыжкин хенертен ажынып үнген. — Сээң кожайың меңээ чүү хамаан чүвел? Сеңээ харын хайырааты-ла ыйнаан. Ынчангаш бистен ырап-ла көр… өршээп көр… чыпшынмайн көрем.

Хаалгачы черле соксавас. Кырган-биле кожа даш кырынга олурупкаш, салааларын эпчогу кончуг кожаңнадып, мынча дээн:

— Адырам, боданып көрем, тенек күжүрүм…

— Мен база-ла тенек кижи чугаазы дыңнап олур мен – деп, кырган серде-даа чок харыылаан.

— Мана даан… Мен өске чүве чугаалап тур мен ийин… Кандыг аай кижи боор сен… Бодап көр даан, сеңээ ыттың херээ чүл? Өске ыт оглундан азырап ал. Ийи буттап кылаштадып өөредип алырыңга, ол-ла-дыр-ла. Че, чүл? Мегелеп олур мен бе? Аа?

Кырган чүвүрүнүң баан аяар баглап ап олурган. Чалчаның ээрешкен айтырыгларынга хөөн чок харыылаан:

— Ам-даа мегеле-ле харын. . Ооң соонда чаңгыс угда харыылаай мен аан.

— Мындыг санны сен, эжиким, бодап четпес-даа сен! – деп, хаалгачы изигленген. – Ийи чүс, харын-даа үш чүс акшаны алыр сен! Че, меңээ садыызы кылдыр база каш акша онаашкай… Бодап көр даан: үш чүс! Ынча хөй акша-биле садыг-даа ажыдып ап болгай-ла…

Ынча дээш, хаалгачы карманындан колбаса кескиндизи ушта соп эккелгеш, оозун хавага октап берип олурган. Арто ону чаңгыс шурааш-ла, сегирип ап, сыырыпкаш, диленип, кудуруун чайгылаан.

— Ам доостуң бе? – деп, Лодыжкин шыжыгып айтырган.

— Че, мында үр болур, доозар-даа чүү боорул аан. Ыдыңны бер, ол-ла-дыр.

— Ындыг-дыр оо – деп, кырган шоода аарак шөйген. — Ытты садар ышкажыл, але?

— Ийет, ийет, садар-ла. Оон өске чүнү канчаар силер? Хайлыг, бистиң кожайның оглу кончуг сээдең төл-дүр ийин. Чүнү-ле күзей-дир, ол дээш тура өлүр. Эккел-ле дээр, үеннеп-ле үнер. Адазы чокка безин ындыг, а адазы барда… Бурган-на өршээ!.. Шуут-ла бажы-биле кылаштаар де. Бистиң кожай инженер кижи: дээрги Обольяников дээр, дыңнаан-даа чадавас боор силер ийин. Бүгү Россияда демир-орук туттуруп турар кижи. Миллионер де!. А чүгле чаңгыс оолдуг. Ынчангаш кара туразында. Элчиген херек дээрге, элчигенни эккеп бээр, хеме херек дээрге, хемени эккеп бээр. Ана, аттыг кара туразында төл боор. Чүнү-ле күзей-дир, ойталап болбаан төл…

— А айны?

— Кандыг уткалыг ынча дээриң ол?

— Дээрден айны дүжүрүп эккел дивес бе дээрим ол-дур.

— Ол чүү дээриң ол боор, артында-ла айны деп! – дээш, хаалгачы эгени берген. – Че, күжүрүм, дугуржуп алдывыс бе?

Кырган ол өйде тиглери ногаарара берген хүрең хөйлеңин кеткеш, күдүгүр ооргазының хөндүрлүр хирези-биле чоргаар хөндүрүлген.

— Сеңээ чаңгыс-ла сөс сөглеп берейн, оол – деп, ол арай хөөнчок эгелээн. – Чижээлээрге, сээң акың азы шуут эрге-кара чажыңдан тура кады өскен өңнүүң бар дижик… Адыр, өңнүк, ытка колбасаң хей-ле октава… Бодуң чип ал… Ооң-биле ону көгүдүп шыдавас сен. Араңарда суг акпас эң-не шынчы өңнүүң бар дижик… Шуут-ла эрге-кара чажыңдан тура өскен эжиң… Ынчаарга ол эжиңни, чижеглеп алырга, чежеге садар сен?

— Ынчаар канчап чижеглээр боор!

— Чижеглээрим ол-дур харын. Демир-орук туттуруп турар кожайыңга мынча деп чугаала харын — дээш, кырган үнүн дыңзыткан. – Мынча деп чугаала: хамык чүвениң шуптузун-на садып болбас чүве-дир де. Арто, бээр кел, ыт оглу, сени канчаар эвес мен, а-адыр! Сергей, чоруп олурар-дыр!

— Мелегей кырганны сени! – деп, хаалгачы шыдашпайн көскенген.

— Ийе, төрүмелимден-не мелегей мен, а сен Иуда-дыр сен, саттыныкчы чүве-дир сен – деп, Лодыжкин аттынган. – Генералың кадайынга ужуражы бергеш, мөгейгеш, бистерниң чавыс мөгейгенивисти дамчыт. Сергей, хевизиң дүрүп көр! Э-эх, ооргамны, ооргамны аар! Чоруулуңар, че!

— Ындыг болза ындыг-ла бооп-тур! – деп, хаалгачы уткалыг чугаалаан.

— Ийе, хоржок ийин! – деп, кырган эрези кирип харыылаан.

Артистер далай эрии-биле кедээр үнген ол-ла оруу-биле чоруп каан. Сергей душ бооп хая көрүнгеш, хаалгачының кедеп көрүп турарын эскерген. Чалчаның арны бодалдыг болгаш муңгак болган. Бөргү карактарын дуглай бадып келген, үвүргей сарыг чушкуузун беш салаазы-биле дырбанган.