Дилгижек-оол биле Саасканак

Булак суг бажы черге, кара тал бажынга Саасканак уя тудуп алгаш чурттап-ла турган. Бир-ле катап кон­чуг улуг мыйыстыг Дилгижек-оол маңнап келгеш:
— Оолдарың бирээзин меңээ дүжүр октап бер, бир эвес каап бербес болзуңза, чылдың төрүүр кара талың тура үзүптер мен, ижип турар кара сууңну доңгайтыр пактаптар мен — дээн.
— Саасканак күжүр оон корткаштың, Дилгижек-оолга чуургаларын каап берип-ле турган. Дөрт эртен келгештиң, Саасканактың дөрт оглун чип каан. Ам чаңгыс оглу артып каап-тыр. Бир эртен чаңгыс оглун Дилгижек-оолга канчап бээр амытан ирги мен деп, хөлчок муңгарап ыглап олурган. Ынчан Хайыракан кылаштап келгеш:
— Чоп ыглап олур сен аан, Саасканак? — деп-тир.
— Дөрт эртен улаштыр Дилгижек-оол келгеш, «Чылдың төрүүр кара талыңны тура үзер мен, ижип турар кара сууңну доңгайтыр пактаптар мен» — деп тургаш, дөрт оглумну чип кагды, ам чаңгыс оглум арткан, муңгарап олур мен — деп мындыг чугаалаан.
— Сээң оолдарыңны мегелеп чип турары ол-дур, мегечи Дилгижек-оолдуң мегези-дир, сээң төрүп алган кара талыңны буза үзүптер чүнүң күжү боор, өлген кошкар мыйызы кедип алгаш ынчап турары ол-дур. Сээң булак сууңну дөгере ижер шаа кайда боор. Чаңгыс оглуңну черле бербе — дээш, Хайыракан чоруй барып-тыр.
Дилгижек-оол база ыдып чедип келгеш:
— Чаңгыс оглуң каап бер, оон башка чылдың төрүүр кара талыңны ужур үзер мен, булак сууңну соолдур пактаптар мен! — дээн.
— Үссүңзе үскей-ле сен, пактазыңза пактаай-ла сен — дээш, Саасканак тоовайн барып-тыр.
— Тура үзер мен — дээш, Дилгижек-оол дедирленип ал­гаш чоруй барып-тыр. Дилгижек-оол маңнап кээп-кээп, кара талды үзерге, демги кедип алганы келген кошкарының мыйызы чарлып чаштай берген.
— Өлген кошкар мыйызы кедип алгаш, мээң оолдарымны мегелеп чиген кулугур, кара талымны ужур үзер дээш ужур үзүп чададың, булак суумну соолдур ижиптер мен дээш ижип чадап кагдың, Дилгижек-оол — дээрге:
— Сээ мындыг чүвени кым айтып берди а, Саасканак? — деп айтырган.
Кым-даа айтып берзе канчаар сен, күш чедер харыың бар эвес, Ирежейим-не айтып берди! — дээш, Саасканак каттырбаан боду ам-на каттырып туруп-тур.
Дилгижек-оол:
— Чоп хоранныг чоор! — дээш, Адыгның соонче маңнап чоруп каап-тыр. Ол-ла сүрүп чорааш чеде бээрге, Хайыракан чодураа чип чыдып-тыр. Дедир маңнап чоруткаш, бичии кырлаң артынга келгеш, бир чартыы алгыг, бир чартыы тар, аасташ үңгүр  казып ап-тыр. Дилгижек-оол үңгүрүн казып кааш, Хайыраканга маңнап чедип келгеш:
— Ашак, тодуг-догаа эки менди чоруп чор бе? — деп мынчап чугаалаан.
— Кат, чодураа чыып чип, ашак кижи болгаш тодуг-догаа чор мен. Арай-ла эът-чемден хирелиг чор мен — дээн.
— Мээң үңгүрүм мында чаңгыс кырлаң ажылдыр, ында эът-чем бар ийин, бараалам, мен ап берейн, ирем! — диген. — Харын мооң эъдинден барып чиир-дир ийин — дээрге, ирезин эдертип алгаш, чоруп каан. Оон Дилгижек-оол үңгүрүнге эдертип чедирип келгеш:
— Че, тар үңгүр-ле болгай бо, ирем, силер маңаа манап туруңар, мен барып эккээйн — дээш, үңгүрүнүң аксынче кире берип-тир. Манап турарга, Дилгижек-оол мырыңай үнмейн барып-тыр.
Хайыракан ажынып-хорадап келгеш:
— Кижи мегелеп турар хоранныг кулугурул! — дээш бакылап көөрге, кудуруунуң бажы ходуңайнып чыткан. Ынчаарга доскут  черде чүве-дир, кастынып чыдар-дыр, мегечи кулугурнуң бодун чиир-дир — дээш тулуптай казып каан черинче Хайыракан дыгышталып кирип-ле каап-тыр. Соондан чеде бергеш, кудуруундан тудуп аар деп чорда, Дилгижек-оол аасташ үңгүрүнден үне халый берип-тир. Үне халааш, Хайыраканның сыр-соондан келгеш, оозунуң хырнын чара сога берген. Хайыракан эглип чадап чыдырда-ла, Дилгижек-оол даялап ап-тыр. Хайыраканны хирээниниң  иштинге өлүрүп алгаш, эдир чаан борбактап алгаш, дош кырынга чууп чип чоруп берип-тир.
Хемниң дожун өрү алзы бар чорда, Бөрүлер ужуражып келген:
— Бис безин чиир эът тыппайн чорувуста, бо чагны кайыын, канчап алгаш мынчап чор сен, Дилгижек-оол? — деп мынчанганнар.
— Чүү дээриңер ол боор, чайындыга кудуруум былгап алгаш, ийи-үш хонукта өрү көрүп алгаш улуурумга, чагган дээр ышкаш чаап-ла тур, дүшкен дээр ышкаш дүжүп-ле тур дээнзиг, чаг ана межиңейнип дүжүп турар чүве-дир! — дээн.
— Шыяан ам, чеди Бөрү чайындыга кудуруктарын былгап алгылааш, бир хонукта өрү көрүп алган улужуп келген. Кудуруктары кылама дошка так чыпшына доңуп каап-тыр. Дилги­жек-оол чеди Бөрүнү чайындыга чыпшыр доңуруп кааш, хемни өрү өскеп каан. Ол хем бажында чурттап турар ийи ирей, кадай бар чүве-дир, орта дужуп кээп-тир.
Көөрге, ашак балдызын тудуп алган ыяштап кылаштап чораан. Ашактың чанынга баргаш:
— Куду, чайындыда чеди Бөрү чыпшына доңуп калган чыдырлар, оларның баштарынче балды-биле каккылап өлүргүлээш, дүгүнге балды бизи дээртпейн, кончуг камныг хоора шапкаш, кежин союп алгаш, сатпас сен бе ашак, өртээ кончуг боор чүве — дээш, Дилгижек-оол хемни өрү алзы маңнап чоруп каан.
— Чүү дээри ол Дилгижек боор, көөр-ле-дир, мону! — дээш дошту куду кылаштап бадып каап-тыр. Бадып чыдарга, Бөрүлер дошка кылаштаан кижиниң даванының даажын дың­нааш, өлген-биле дөмей, так шимчевейн чыдып ап-тырлар. Ашак чедип кээрге, чеди Бөрү өлүп калган чыдып-тыр.
— Охалай, эки-ле өлүүчеңнеп чыдыңар харын! — дээш, санап туруп соккулап алгаш, дүгүнгечаңгыс-даа балды бизи дээртпейн, дожу-биле хоора шапкылап алгаш, олчалыг-омактыг, оюннуг-каткылыг чанып кээп-тир оо!