Үш алышкы база чараш кыс. Грек тоол
Экер-эрес үш чалыы эр-даа чурттап чораан чүвең иргин. Эрги кудук ишти черде үш чараш кыс чурттап турар деп дыңнааш, кадай кылып алыксааш, мынчаар шиитпирлеп ап-тырлар: улуу улуг уругну, ортуну, ортунун, бичези бичезин алыр.
Ынчангаш ол кудукка чеде берип-тирлер. Улуу аргамчы-биле шарыттынгаш, кудукче бадыплаткан. Ол баштай бичии уругну, ооң соонда ортунун, оон улуун үндүрер деп баарга, оозу тургаш, мынча деп-тир:
— Сен баштай үне бер, мен сээң сооңдан үнейн! Оон башка сээң дуңмаларың мен чараш боорумга, кадай кылып алыр деп баарлар, сени маңаа кааптарлар.
Оол баштай үнеринден ойталап, ынаваска, уруг аңаа мынча деп-тир:
— Сени кудук иштинге артып каар боор деп билдим-даа. Ындыг болганда ам канчаар, бо ийи арга тооруун ап ал: ооң бирээзинде дээр платьези бар, ооң эдээ сылдыстар, а өскези чер платьези, ооң эдээ чечектер. А ол платьелерни ине, хендир чокка даараан.
Ынча дээш уруг кудуктан үне берген. Дуңмалары ону көрүп кааш, чаражынга карактары имиртиңнеп,кадай кылып алыксап, акызынче аргамчы-даа бадырбайн барып-тырлар.
Уруг ордуга олурда, ортун оол келгеш:
— Алдын, мөңгүнден-даа берейн, меңээ кадай болур сен бе?- деп-тир.
— Чок, меңээ алдынның-даа, мөңгүннүң-даа херээ чок, сеңээ кадай болбас мен!
Оолдарның бирээзи келгеш база-ла:
— Сеңээ хрустальдан азы чараш чинчилерден берейн, меңээ кадай бол- дээн.
— Чок, меңээ сээң хрустальдарыңның-даа, чинчилериңниң-даа херээ чок, чүгле ийи хеп- ине-даа, хендир-даа чокка даараан ийи платье херек, бирээзи дээр платьези, эдээ сылдыстарлыг, өскези чер платьези, эдээ чечектерлиг. Оларны эккеп берген кижээ кадай болур мен- деп, уруг чугаалаан.
Ол аразында улуг акызы дуңмалары кажан-на аргамчы октап бадырыптар ирги дээш манааш, шуут-ла чөгел төткен, сураг бооп-тур.
Ол ыяш бажында уя иштинде куш оолдары алгыржы бергенин көрүп каан: чылан мырыңай чоокшулай берген, сыырыптар деп барган, союп үнүп бар чыткан. Ол үеде дириг амытаннар кижи ышкаш чугаалап билир турган чүве-дир. Куш оолдары:
— Бисти бо чылан сыырыптар деп барды, дузалап көр, кижи!- дээн.
Оол оларның ийи дугаар чаннырын манавайн,чыланны ол дораан өлүргеш, ыяштың шышпык бажынче шывадапкан. Оон хенертен-не бүгү чүве сирлеңейни берген соонда куш оолдарының иези, хөлчок улуг куш ужуп кээп, хүннү чалгыннары-биле дуглай каапкан. Уязының чанында кижи көрүп кааш, мээң оолдарымны өлүрер дээш келгени ол-дур деп бодапкаш, кылыы хайнып, оолче халдай-ла берген. Ынчаар орта куш оолдары кижиге болчуп:
— Ол кижээ дегбе, авай, ол дээрге бистиң камгалакчывыс-тыр.
— Хөлчок улуг чылан келгеш, бисти чиир деп баарга, ону өлүрүп каапкаш, ыяш бажынче октапты ышкажыл!- деп алгыржы берип-тирлер.
Ынчаар орта куш тургаш:
— Четтирдим, эрес эр! Чылдың-на оолдар төрүп алырымга, чылан арттырбас, союп чедип келгеш-ле, чип кааптар турду. Сээң меңээ көргүскен ачы-буяның дээш, чүнү канчаар кижи боор мен?
— Бир эвес шыдаар болзуңза, мени үстүү оранга аппарып каар сен бе?
Күзээниңни-ле күүседир мен!
Куш ону кижилер оранынга эккеп кааш, боду чиде берип-тир. Эр-даа чүү боор, хоорайже-ле кирген. Бар чыдырды,аңаа садыгжы ужуражып кээп-тир. Оол тургаш оон:
— Мени дузалакчы кылдыр ап алам- деп дилээн.
Садыгжы, шынап-ла, дузалакчы тыппайн турган чүве-дир, ынчангаш амырай-ла берип-тир.
Бир хүн эрткен, оон неделя эрткен, оол садыгжызын көөрге, муңгаргайы-ла кончуг бооп-тур.
— Канчап муңгаргай апардың?- деп айтырган.
— Чүү дээр кижи боор мен,оол. Ине-даа, хендир-даа чокка даараан ийи платье тывар болган кижи мен. Бирээзи дээр платьези, эдээ сылдыстарлыг, өскези- черниң, эдээ чечектерлиг. Ындыг платьелерни кайыын тывар боор?!
— Кижи муңгараар чүве ол боор бе! Меңээ бир стакан арага биле бир хап конфетадан бер, платьелер даарта эртен белен турар, ап алыр сен.
Садыгжы дузалакчызынга бүзүревээн, ынчалза-даа айтырган чүүлдерин шуптузун эккеп берген.Оол бичии бажыңынга тыртыыштанып алгаш, конфеталарын чип, арагазын ижипкеш,баштайгы тооруун буза шаап көрген: дээр платьези бо уштунуп кээп, эдээ сылдыстарлыг- бичии бажыңның ишти ана чырый хона берген. Ийи дугаар тооруун буза шапкан: чер платьези уштунуп кээп, эдээ чечектерлиг- бичии бажыңның иштин каастай каапкан.
Даартазында садыгжы келгеш, ине-даа. Хендир-даа чокка даараан платьелерни көрүп кааш, пат-ла кайгап каап-тыр. Орду иштинче маңнап кире бергеш, ол хептерин уругга көргүскен. Уруг ол платьени көргеш, оол кудуктан үнүп келгени ол-дур деп дораан-на билип каапкан.Ынчалза-даа ортун оолга кадай болур мен дээн.
Чалаткан аалчылар-даа чыглып келген, куда-даа эгелээн, оюн-тоглаа, каткы-хөг, танцы, хөгжүм-даа чиртилээр.Садыгжы база дузалакчызы-биле кады чедип келген. Аалчылар столдар артынче олургулапкаш, аштанып-чемненип, арагалап-ла эгелээн. Душтук оол, кыс база столга чедип келген. Уруг садыгжының дузалакчызын көргеш, экер-эрес эрни дораан-на танып каапкан.
Дой орту кирип чорда, садыгжы мынча деп-тир:
— Виноград будуун ап алгаш, стол кырынга салып каарымга, бүрүленип, кады көстүп келгеш, карак чивеш аразында быжа хонуп, кудада шупту улусту тоттуруптар болза, ынчаарда душтук кысты өске кижээ бээр эвес бис бе!
Кудада улус шупту каттыржы берген: виноград будуунуң ол-ла дораан бүрүленип, кады бышкаш, улусту тоттуруптарын кым көрген боор. Ам-канчаар, ынчап барза, душтук кысты өске кижээ бээр деп чөпшээрежип-тир-лер.
Садыгжы-даа виноград будуун алгаш, столдуң ортузунге сала тыртып каан. Хенертен-не бүрүлери үнүп, каттары көстүп келген соонда, быжа хонуп, алдын салбактарын чадыпкан. Шупту кижилер ону чип, магадап ханмаан. А садыгжы тургаш мынча деп-тир;
— Уругну мээң чанымда олурар эрес эр кадай кылдыр алыр болган-дыр.
Оларны ол-ла дораан бадылаштырып каап-тырлар. Куда-доюн-даа эрттирген, мен аңаа ижип, хөгледим-даа.
