Онза ыяш. Мексикан тоол
Педро ди Урдималас орук кыдыында ыяш дөзүнде олуруп алган песолар ( чоос акшалар) адыжынга чайып орган. Чоостары эвээш болгаш шоолуг-ла дагжавас болган. Ынчангаш Педро оларны көвүдедип алыр бодай берип-тир.
Хенертен ол орукта доозун булутчугаш көрүп каан.
— Мээң хереглээн чүвем ол ышкаш-тыр- деп, Педро ди Урдималас амырай-ла берген.
Ол песоларын ыяштың будуктарынга ызыртыгылап кааш, манап олуруп алган. Ынчап олурда орукта демги доозун булутчугажы улгатса-улгатса, бүдүн булут кылдыр хуула берип-тир. Ол булуттуң аразында бир кодан элчиген-аъттар( мулдар) бар чораан. Оларны улус сүрүп алган, а кыдыында улуг ранчонуң ( мексикан аал коданы) ээзи аъттыг чоруп орар бооп-тур.
Педро аъттыг кижилерниң чоокшулап кээрин манап алгаш, демги ыяжын силгип-ле эгелеп-тир. Элчиген сүрген кижилер, ранчо ээзи бай пат кайгап, аастарын аазадыпкан: ыяштан алдын акшалар черже кыңгырткайнып бадып турган! А Педро черден бодунуң песоларын тап-билээ чыып алгаш, карманынче суккаш, мынча деп-тир:
— Бөгүн мооң-биле болгай аан че!
Ранчо ээзиниң карактары кыптыга-ла берген.
— Эй, Педро! Бо чүү деп мындыг онза ыяжыл? Меңээ садып көөр сен бе?
-Арай-ла харамнанчыг-ла-дыр. Бо онза ыяш ачамдан салгал дамчып келген чүве, меңээ ооң-биле чарлыры берге-ле-дир. Ынчалза-даа өске талазында ындыг ыяшты дүн-хүн чок кадарар апаар-ла болгай, а мен дээрге чер кезииринге ынак-ла болгай мен. Ынчангаш бир эвес силер меңээ өртээн таптыг төлеп бээр болзуңарза, боданып көргей-ле мен.
Садыглажып эгелеп-тирлер. Педро бичии бадыра каап, садып алыкчы немей каап олурган. Адак сөөлүнде садыглажып апканнар. Ранчо ээзи Педрога хөй түңнү санап берген. А демгизи карманында демир чоостарын кыңгыратпышаан, чоруй барган. Ам ол чоостарның даажы безин хөглүг апарган, чүге дээрге көвүдей берген. Үнелиг ыяштың аас-кежиктиг ээзи кады чораан улузунга ол ыяшты черден оваарымчалыг казып алырын дужааган. Ону ранчога эккелгеш, бажыңның мурнун орта олуртуп алган, ол дораан-на силгип эгелээннер, ынчалза-даа чеже-даа силгиирге, песо хамаанчок, чаңгыс сентаво безин черже дүшпес бооп-тур.
Педро чаңгыс-даа чоос арттырбайн, тө силгип аппарган, а чаа чоостарның үнери ам-даа элек турган боор деп бай шиитпирлеп-тир.
Бир хүн манаан, ийи дугаар хүн манаан- ыяштан песолар-даа дүшпес бооп-тур.
Ам-на ранчо ээзи Педрога мегеледипкенин билип каап-тыр. Ол хорадап, элчиган-аъттар сүрүкчүлерин кый деп алгаш, Педрону сүрүп чоруп каап-тыр. Дыка үр халдып келгеш, хем кыдыындан тып ап-тырлар.
Педро ди Урдималас хөлчок удаан, чанында саваңдан аргып кылган арагалыг улуг шил турган.
— Эй,Педро!- деп, ранчо ээзи алгырган.- Бодуңнуң чуртталгаңның төнчүзүнге чедир сени моон соңгаар хем суундан өске чүнү-даа ишпес боор деп аазап тур мен! А хем суун сен чежени-даа ижип болур сен!
Удуп чыткан Педроже шупту халчы бергеш, тараа шоодайының иштинче суга тыртып ап-тырлар. Шоодайның аксын так шарып ап-тырлар, ранчо ээзи тургаш:
— Херек бүткен! Ам чүү боор- шоодайны ол мегечи-биле кады хемче киир октаптар ол-ла-дыр. Ынчангаш ам далашкан херек чок. Педро ди Урдималастың онза ыяжының дүжүдү-биле садып алган арагазын ижээлиңер че- деп-тир.
Улуг шилди дескиндир куткан. Араганың ажыы-даа кончуг! Шилде арага төнүп турда, улустуң уйгузу кели берген. Элезин кырынга чыткылапкаш, дораан-на хаарыктап эгелеп-тирлер.
Ол үеде Педро курундан чидиг бижээн уштуп алгаш, шоодайны чүгле хол сыңа бээр кылдыр оя кескеш, холун ынаар супкаш, шоодайның аксын чежипкеш, үне берип-тир. Ооң соонда шоодай долдур аът чавынчаа шывый суккаш, аксын так кылдыр баглап каап-тыр.
Ооң орнунга өске кижи турган болза, сүрүкчүлер удуп чыдар аразында ырай бээрин бодаар ийик. Педро ди Урдималас ындыг эвес турган. Ол кандыг-даа ажыл-херекти төнчүзүнге чедиреринге ынак. Педро шырыш аразынче чаштына бергеш, оон ыңай чүү боорун көрүп чыткан.
Удаваанда удаан кижилер оттуп келген. Олар шоодайын алгаш, хемче октапканнар.
— Байрлыг, Педро!- деп, ранчо ээзи алгырган.- Моон соңгаар хем дүвүнге балыктарны мегелеп болур сен!
— Чүге ыяап-ла хем дүвүнге боор? — деп, Педро шырыш аразындан харыылаан.- Чер-даа кырынга мегелеп болгай-ла мен!
А Педро шырыш иштинден үнүп келгеш, аът чавынчаа суп каан шоодайын ап алгаш, чоогунда бир ранчога баргаш садыпкан.
