Ажыл кылбас кижи чем чивес. Болгар тоол

Галина ыраккы суурда кижиге барган. Кудазы болган соонда Галинаның авазы күдээзиниң ада-иезинге мынча деп-тир:
— Силер мээң уруумга ажыл кылдыртып чилчиин үзүп турбас силер.Ажылга өөренмээн кижи чүве.Камнаар силер.Бажың ишти-дашты аштады бербеңер,карак-кулаанче хир-чам кире бээр.Аар демир-хууңнар көдүртү бердиңер,экти-мойну шылай бээр.Бажынга куш чүү сыртыктан салып берип турар силер.Уруум чымчак сыртыкка өөренген чүве.
Оолдуң ада-иези бот-боттарынче көржүп кааш,чүнү-даа ыыттавааннар.
— Аңаа багай сөс чугаалавас бис деп аазаңар.Багай сөс дыңнап көрбээн кижи чүве.
— Ол дугайында сагыш салбаңар,бистиң бажыңывыска кым-даа багай сөс дыңнавас- деп,кудазы ашак тергезинге олуруп чыда чугаалаан.Ооң чанынга кудазы кадай,соонга аныяктар олурупканнар.Олар хүнү бадыр орукка чоруп келген. Кежээ келген дораан кунчуу ийи холун сывыртынгаш,хуужуурлар быжырып, дагаазын соп хайындырып,чер бажыңче кирип,доскаарда арагазын сыргап эккеп,балдыр сыкпаан.
А Галина дээрге ийи холун дөңмээңде салып алган,столда олуруп каапкан,дүште-даа чок «Мээң кунчуум ындыг кончуг кежээ кижи боор,авам ышкаш, ындыг кижи-биле эки-ле чурттаар-дыр бис аа» деп бодап орган.
Дөртелээ шаанга чедир чемненип-аштангаш,удуп чыдып ап-тырлар. Эртенинде бээ ашак сыгыр даң бажында тургаш:
— Туруңар! Шөлче үнээлиңер!- деп шуптузун оттуруп эгелээн.
— Чүнү кылыр бис?- деп, Галина эзеп-херлип айтырган.
— Кукуруза казар бис.
— Чүнүң-биле, хетпе-биле бе?
— Хетпе-биле болбайн канчаар- деп, кунчуу харыылаан.
— Мен барбас мен.
— Чүге?- деп, ашак айтырган.
— Чүге дээрге хетпе аар-ла болгай, мен аар ажыл кылып шыдавас мен.
— Чыдып калгай аан. Бажың ишти аштап, чемден кылгай-ла. Бажыңдбаза кылыр ажыл бар-ла болгай- деп, деп, бээ чугаалаан.
Бажың ээлери шөлче чорупкан, аныяк келин артып калган. Дүъшке чедир удаан. Туруп кээрге, хөлчок аштай берген болган. Чем дилеп эгелээн, сакпыңнарда чүү-даа чок бооп-тур.
— Меңээ чүнү-даа арттырбаан, уттуп алганнары ол бе?- деп, Галина хорадап, садче чечектер көөр дээш үне берген.
— Ах, кандыг кончуг чараш чечектер боор!- деп магадаанындан алгырыпкаш, оларны үзе соккулап, чыттап эгелээн. Бичии арыжыгаштар бир чечектен бир чечекче хөлчок дүрген ужуп, хөглүү аажок эдип турганнар.
Галина « оларның чүге-ле ээртинип турары ол ирги»? деп бодаан. Оон ол эң-не чоогунда черешняга чеде бергеш, сиген кырынга чыда дүшкен. Холун өрү сунгаш, каш борбак кат чий тыртып алгаш, аштаанын бичии чидирип алгаш, эзеп эгелээн. Ынчаар-ла хүнүн бадырып-тыр.
Ажылдап хүнзээн үш кижизи кежээ пат турупкан, чанып кээп-тирлер. Көөрге, чүү-даа кылдынмаан: бажың ишти аштаттынмаан, демир-хууңнар куруг, от өшкен, дагаалар чемгертинмээн болган.
Кунчуу хетпезин азыгга салып кааш, демир-хууңнарын сегирип алган. Суглап, от кыпсып, картошка хайындырып, хлевин кезип, дүвү-далаш-биле чемин кылып эгелээн. Галинажыы ооң чанында сандайда олуруп каапкан, буттарын чайып, кунчуунуң ажылдаарын көрүп олурган. Кежээки чем белен болу бээрге, кунчуу:- Бээр кээп чемнениңер- деп шуптузун кый дээн. Галинажык дегийт олурупкан. Бээ хлебти алгаш, үш кезек кылдыр буза тырткаш, бирээзин кадайынга, бирээзин оглунга бергеш, үш дугаарын бодунга арттырып ап-тыр.
— Ол кайын аштаар. Ажыл кылбас кижи чем чиир хөңнү чок боор ийин.
Галинажык ажынганындан арта адаккы эрнин ызырыпкан, үрдүне берген, столундан тургаш, бодунуң өрээлинче кире сал-ла, ыглай каапкан. Аштаанындан даңны атсы удуп чадап каан.
 Даартазында бүгү чүве катаптаан. Үш ажылчын шөлче ажылдап чорупкан. Галинажык барбайн, артып калган.
— Изии эмин эрттир-дир. Хүн кижини карарты чип кааптар ыйнаан- дээн. Ону каапкаш барганнар. Туразында өскен кенни хүннү бадыр база чүнү-даа кылбаан. Шала кырындан ытка чем каап бээр бичии тавак чанында кургаг хлеб тогланчызы тып чип алгаш, кежээге дээр садка чыда хүнзеп-тир: долгандыр суггарбаан чечектер кадып, оңуп эгелеп-тир.
Ажылдап хүнзээн үш кижизи орай кежээ пат-ла турупкан, чанып кээп-тирлер. Кунчуу хаваан дүйүпкен, хлевин алгаш, столга шупту кээп олурупканда, бээ хлебти алгаш, база-ла үш кезек кылдыр буза тыртып алган. Галинажык куруг калган.
Ол аштаанындан уйгузу келбейн, даңны атсы орунга аңдарлып-дүңдерлип, боданып чыда хонган. Даң адып, чырып орда удуй берген. Аскыр дагаалар үш удаа эдип чорда, тура халааш, бээ, кунчуу, ашаан көрген- кайда боор ийик, даң бажында-ла шөлче ажылдап чоруй барган бооп-тур. Ам-на Галинажык ийи холун сывыртынгаш, ажылдап кирип-тир. Бажыңның ишти, даштын аштап, арыг кылдыр ширбээн. Суг эккеп, садта чечектерни суггарып, от кыпсып, кежээки чемин база белеткеп алган.Далган тудуп, хлевин ол быжырган, Бажың ажылын шуптузун кылып доозупкаш, эжик аксынга олуруп алгаш, аргыттынып эгелеп-тир. Кежээ бажыңның ээлери турупкан бо кээп-тирлер. Олар кенниниң ажылдаанын магадап, арыннары чырып келген.
Галинажык столга аъш-чемин белеткеп салгаш, хлевин кырган бээнге тутсуп бергеш, канчаар эвес дээш четтикпейн манап турган. Бээ хлебти алгаш, дөрт кезек кылдыр үзе туткаш, Галинажыкка бергеш чугаалаан:- Че, уруум, ол хире ажылдаан кижи чем чиир ужурлуг сен.
Галинажык хлевин ап алгаш, чип эгелээн. Ол кажан-даа ындыг амданныг хлеб чип көрбээн  ышкаш болган..