Аңдара даараан ак-көк тон. Белорус тоол

Уш аршин черни өттүр көөр хаан-даа чурттап чораан чүвең иргин. Бир-ле катап ол аңаа тыптырбайн барган кижээ  ара-албатымның, өнчү-хөреңгимниң чартыын бээр мен деп чарлазын дээш элчилерин чорудупкан.
Ындыг кижи тыпты берген. Ооң ады Аңдара Даараан Ак-көк Тон. Хаанга келгеш, мендилежип сөгүргеш, чугаалап-тыр:
-Дээрги хайыраатым, мени сен канчап-даа тып шыдавас кылдыр чаштына берип шыдаар мен.
Хаан:- Ындыг-дыр, мээң караамга көзүлбес кылдыр чаштынып шыдапсыңза, ара-албатымның, өнчү-хөреңгимниң чартыын алыр сен, а бир эвес шыдавайын барзыңза, бажың чок деп бил. Билдиң бе?- дээн.
— Билдим.
— Адың салып бер.
Аңдара Даараан Ак-көк Тон адын салып бергеш, чаштынып чорупкан.
Хаанның чанынга күдер чалыы көстүп турган боду кодан иштинге дииң, оон ырап алгаш, алак-таагы апарган, шөлге баргаш, койгунчугаш кылдыр хуула берген.
Маңнап-ла, маңнап-ла олурган, үжен коданы, үжен күрүнени кежир маңнаан. Бир көрүптерге, мурнунда калбак шынаа чатты берген чыткан.Ынаар шымны бергеш, хөлчок чараш чечек кылдыр хуулуп ап-тыр.
Хаан ооң соондан кымны-даа чорутпаан. Даартазында хуулгаазын номун ажып орарга, бүгү чүве көстүп келген.
— Аңдара Даараан Ак-көк Тон мээң мурнумга күдер чалыы эр турду, кодан иштинге дииң, оон ырап алгаш, алак-таагы апарган, шөлге баргаш, койгунчугаш кылдыр хуулуп алган-дыр, үжен коданы, үжен күрүнени эрттир маңнааш, шынаа ортузунда кончуг чараш чечек кылдыр хуула берген-дир. Мээң шынчы чалчаларым, үжен коданы, үжен күрүнени эрткеш, ол чечекти меңээ үзе соп эккеп бериңер!- дээн.
Хаанның чалчалары чүгүрүк аъттарын мунуп, үжен коданы, үжен күрүнени эрткеш,калбак шынааның ортузунга доктаагаш, хөлчок чараш чечекти көрүп каап-тырлар. Үзе тырткаш, аржыылга ораап алгаш, хаанынга аппарып бергеннер. Хаан аржыылды чазыптары билек, оол бо үне халып келген.
— Бир удаа шыдаваан-дыр мен. Ам база бир шенеп көрейн бе, дээрги хайыраатым?
Хаан бажын согаш кылып каан.
Хаанның мурнунга ол боду бооп, кодан иштинге дииң, оон ырап алгаш, алак-таагы, шөлге баргаш, койгунчугаш апарып, чүгле кулактары караңнаар маңнап оруп-тур. Ужен коданы, үжен күрүнени кежир маңнааш, балар-биле шыптынган хөлге кээп доктаап, ала-буга деп балык бооп хуулуп алгаш, хөлдүң дүүнче шымнып кире берип-тир.
Даартазында хаан хуулгаазын номун номчуп көргеш:
— Мээң мурнумга ол боду бооп, кодан иштинге дииң, оон ырап алгаш, алак-таагы, шөлге баргаш, койгунчугаш бооп хуулуп алгаш, үжен коданы, үжен күрүнени кежир маңнааш, балар-биле шыптынган хөлче ала-буга деп балык бооп хуулуп алгаш, шымнып кире берген-дир. Оон барып дилеңер, шынчы чалчаларым! Тыпкаш, меңээ эккеп бериңер!
Хаанның чарлыын чалчалары ол хевээр күүсеткен. Ужен коданы, үжен күрүнени эрттир халыткаш, балар шыпкан хөлдү тып ап, ала-буга деп балыкты четки-биле тудуп алгаш, аржыылга ораагаш, хаанга эккелгеннер..
— Че чүл, Аңдара Даараан Ак-көк Тон, ам ийи удаа менден чаштынып чадап кагдың!- деп, хаан амырап чугаалаан.
— Ам сөөлгү катап бир чаштынып көрейн, дээрги хааным!
Амырап орган хаан чүгле бажын согаш кылып каап-тыр.
Хаанның чанынга ол боду бооп, кодан иштинге дииң, оон ырай бергеш, алак-таагы, шөлге баргаш, койгунчугаш бооп хуулуп алгаш, үжен коданы, үжен күрүнени кежир маңнап келгеш, дазылы ханылап черже кире берген, бажы дээрде шаштыккан дуб дөзүнге кээп доктаап-тыр. Койгунчугаш дубтуң чөвүрээзиниң адаанче кире бергеш, ине кылдыр хуулуп алгаш, чаштынып чыдыпкан. Ол үеде Нагай деп куш ужуп келгеш, ында кижи барын билип каапкан.
— Мында кым барыл?- деп, куш айтырган.
— Мен, мен- деп, куш харыылаан.
— Чөвүрээ адаанче чүге кире бергениң ол?
— Чаштынып чыдарым ол-дур.
— Кымдан?
— Бис кижини үш аршин өттүр көөр хааным-биле чаштынчып ойнап турар улус бис. Ийи катап чаштынарымга, ол мени тып каапты. Бо удаада база тып аар болза, ол мээң бажымны алыр.
— Ындыг болза, мен сени камгалап болур-ла мен- деп, Нагай куш харыылаан.
— Камгалап-ла көр, хөөкүй кужум. Өлгүжемге чедир сени утпас мен.
Ынчаарда Нагай куш ону кара-быт кылдыр хуулдурупкаш, чалгынының адаанга суккаш, хаанның ордузунче ужуп чоруп каан. Ажык соңгадан ужуп кире бергеш, кара-бытты хаанның хойнунче салып киирипкен. Оозу удуп чыткан чүве-дир. Эртен оттуп келгеш, чунуп каапкаш, илбилиг номун ажып көрүп чугаалап олурган:
— Мээң мурнумга аныяк оол, кодан иштинге дииң, оон ырай бергеш, алак-таагы, шөлге баргаш, койгунчугаш бооп хуулуп алгаш, үжен коданы, үжен күрүнени кежир маңнааш, дазылы черже кире берген, бажы дээрже шаштыккан дуб дөзүнге доктааган-дыр. Аңаа ол ине кылдыр хуулуп алгаш, чөвүрээзиниң адаанче кире берген-дир. Мээң шынчы чалчаларым, ынаар баргаш, дубту ужургаш, өрттедипкеш, ол инени меңээ эккеп бериңер!
Чалчалары халдып чоруткаш, дубту ужургаш, эң сөөлгү будуунга чедир өрттеткеш, инени тыппааннар. Хаанга келгеш, олче көөрүнден безин кортканнар.
— Кандыг-даа ине тыппадывыс- дээннер.
— Канчап тыппас чүвел- деп, хаан хорадаан.
— Чок болган, ол-ла-дыр.
Хаан тургаш, соңгага чеде бергеш, алгырган:
— Ээй, Аңдара Даараан Ак-көк Тон, кайда сен, туруп келем!
А кара-быт хаанның сегелинде хөлчок чиңге үнү-биле мынча деп-тир:- Туруп кээп болур-ла мен, ынчалза-даа сен баштай хамык дээди ызыгууртаннарың чыып ал…
Хаан Көк Тонну дилеп эгелээн. Канчаар-даа дилээш, тып чадааш, база катап кыйгырган:
— Туруп келем, Ак-көк Тон!
— Ындыг-дыр, туруп кээйн, ынчалза-даа сен баштай дээди ызыгууртаннарың эккелгеш, кода-күрүнеңниң чартыын бер, оон башка херечилер чокта мегелеп кааптар сен, коргар мен- деп, кара-быт харыылаан. Ам канчаар, хаан бодунуң бүгү ызыгууртаннарын чыып алгаш, Көк Тонга кода-күрүнезиниң чартык кезиин берипкен.
— Таңмаң салып бер!- деп, кара-быт хаанның сегелиниң аразындан алгырган.
— Хаан таңмазын салыптары билек, кара-быт тура халааш, аныяк оол бооп хуула берген.
-Аңдара Даараан Ак-көк Тон:- Бо-дур мен!-  дээш, хаанның чарлыын алгаш, кармактай каапкан.
Оон бээр-ле хаан бодунуң албатылары-биле чаштынчып ойнаарын соксаткан дээр чүве.