Арзылаң болгаш күске. Египет тоол
Шаг-шаанда дагларга күчүтен Арзылаң чурттап чораан-дыр. Ол хүннүң-не аңнап чоруп каар.Аңнар оон коргар турган.
Бир-ле катап Арзылаң эьт-кежи чүү-даа чок балыгланып калган Пантера деп аңга таваржы берген. Эмин эрттир балыгланганындан ол өлүг-диригниң аразында чыткан. Арзылаң оон айтырган:
— Канчап барганың ол? Эьт-кежиңни кым оя соккулап каапты?
Пантера тургаш:
— Кижи оя соккулап каапты- дээн
— Кижи деп чүл?- деп, Арзылаң айтырган
— Кижи дээрге хөлчок кажар амытан-дыр, ооң холунче черле кирбейн чор- деп, Пантера чагаан.
Арзылаң хөлчок хорадай бергеш, кылыктанганын көргүспейн, Кижини дилеп чоруп каан.
Орукка чоруп оргаш, ол чүген-суглуктуг Элчиген биле Аътка таваржы берген.
— Силерни кым чүгеннеп кааны ол?- деп, Арзылаң айтырган.
— Бистиң ээвис- Кижи- деп харыылап-тырлар
Арзылаң элдепсингенинден алгырыпкан:
— Кижи канчап силерден күштүг болду!
Аът биле Элчиген тургаш:
— Ол дээрге бистиң ээвис-тир. Делегейде Кижи дег угаанныг чүве чок. Ооң холунга кире бердиң халак- дээннер.
Арзылаң оон чоруткаш, Адыгга ужуражы берген. Ооң дыргактарын кезип, диштерин тура тыртып каапкан бооп-тур. Арзылаң ону көргеш:
— Кижи сенден күштүг чүве бе, чугаалап көрем- дээн.
— Күштүг! Мен бир кижиге хөлечиктеп турган мен- деп, Адыг харыылаан.- Бир катап ол меңээ мынча дээн: « Сээң дыргактарың хөлүн эрттир узун, чем чииринге шаптыктаар-дыр. Диштериң багай, чем дайнап шыдавас-тыр. Мен оларны тура тыртып кааптайн. Ынчангаш мен сеңээ ооң мурнунда чип турганыңдан ийи катап хөй чем эккеп бээр мен, чөпшээрежир сен бе?»
Мен чөпшээрежипкен мен. Ынчаарым орта ол мээң диштеримни болгаш дыргактарымны тура тыртып каапкаш, караамче элезин чажыпкаш, четтирбейн барган.
Арзылаң оон-даа артык хорадап, Адыгны каапкаш, Кижини дилеп чорупкан. Удаваанда ол ыяшка бастырып алган бир Арзылаңга таваржы берген. Ушкан ыяш ооң даваннарын кызып алган, канчаар-даа чүткүүрге, ууттунмас болган.
Арзылаң аңаа чедип келгеш, айтырган:
— Канчап бастырып алганың ол? Кым сени ынчаар хилинчектеп кааны ол?
Хөөкүй Арзылаң:- Кижи-ле болгай. Оон дезип чор, аңаа бүзүревейн чор. Кижиниң кажары хөлчок. Ооң холунга черле кирбейн чор. Мен кижиге ужуражы бергеш, чүнү кылып турарын айтырдым.
А ол меңээ мынча дээн: « Мээң ажылым меңээ кырыыр-даа чай бербейн турар. Сеңээ мен кажан-даа өлбес кылдыр чол демдээн белекке берип болур мен. Чүгле харын доо турган ыяшты ужурар апаар. Ынчаарда чол демдээн алыр сен». Ынчангаш ол турган ыяшка чеде бергеш, ужургаш, унун чара шаап, шаанчак каккаш: «Олче холуң сук!»- диди. Чарыкче холум суптум. Ол шаанчаан ушта шаапкан
Демги Арзылаң ону дыңнааш, каткызы кээп, мынча дээн:- О, Кижи, кажан-бир мээң аспаамга кирип кээр болзуңза, аңнарга сээң чедирип турган хораң дээш канчаар негеп алыр ийик мен!
Ынчангаш ол Кижини дилеп чоруп каан. Бир черге чоруп орарга, аңаа хензиг күске таваржып кээп-тир. Арзылаң ону холу-биле чуура базыптар дээш, дап берип чыдырда, Күске тургаш, чугааланы берген:
— Мени өлүрбейн көр, дээргим! Мени чигеш-даа тодар эвес сен. А салып чорудуптар болзуңза, сеңээ кажан-бир дузамны база көргүзе бээр мен.
Арзылаң кыжырымак хүлүмзүрээш:
— Меңээ канчап дузалап шыдаар сен. Чер кырында меңээ күш чедер, меңээ багай чүве кылып шыдаар чүве бар эвес!
Ынчаарга күске кара шору болган:
— Сээң кырыңга караңгы диргелип кээр болза, өлүмден сени камгалап ап шыдаарымны даңгыраглап тур мен!
Арзылаң ооң сөстерин баштак кылдыр хүлээп ап, иштинде мынчаар бодаан: « Ону чигеш-даа аштаарым чидер эвес, чивес-тир ай!
Ынчангаш салып чорудупкан.
Бир кижи аңнап чорааш, Арзылаңның мырыңай-ла оруунуң аксынга оңгар казып каан бооп-тур. Күчүтен Арзылаң ол оңгарже аңдарлып баткаш, аңчының холунга кире берген. Аңчы ону четкизи-биле ораай шаапкаш, аргамчызы-биле так шарааш, ооң кырындан тал курлары-биле база шарыпкан.
Шарып каан Арзылаң дагга хилинчектенип-ле чыткан. Күскениң ам-на бодунуң даңгыраан күүседир үези келген. Салым-чол Азылыңның улуг туралыг сөстерин чектеп болур-ла турду ыйнаан, ынчалза-даа ол хензиг күскени ынчаар чорудупкан.
Күске Арзылаңга:
— Мени танып тур сен бе? Өршээп кааның хензиг күске мен ышкажыл мен. Ам мээң ээлчээм келгени ол-дур. Сен Кижиниң холунда кире берген-дир сен, ынчалза-даа сени мен өлүмден камгалап каар мен- дээн.
Оон күске Арзылаңның шарып каан четкизин хээп-ле эгелээн. Ол аргамчыларның, тал курларның шуптузун хээп кааптар орта, Арзылаң бош келген. Күске Арзылаңның челиниң аразынче чашты берген, Арзылаң дагже маңнап-ла каан.
Дагның чурттакчыларындан эң кошкак, күш чок бичии күске болгаш аңнарның эң күштүү арзылаң дугайында бодап көрем, ынчангаш сен амдыызында кымның мурнунда өрелиг азы хүлээлгелиг сен, боданып көр.
