Леонид Чадамба. Чодураалар

КЫМ-ДЫР МЕН?
 
Ынак чылыг бажыңныг мен –
Ыяш дыттың коңгулу ол.
Тодуг чаагай чемиштиг мен –
Тоорук болгаш чочагай ол.
 
Торгу ышкаш хоюг дүктүг
Тонум чылыг – доңмас-даа мен.
Кулактарым сыргаларлыг,
Кудурукчуум сеглең чараш.
 
Чораан чоруум – даалык-даалык,
Чолдуг чүвем – кашпагайым.
Чойган, пөштер уламчыырда,
Согунналдыр шурай бээр мен.
 
Аңнарның эң бичези мен,
Алдын ышкаш өртектиг мен.
Өлүктерниң бирээзи мен –
Өргүн хөй оол, адаңар чээ?
 
КҮЖҮГЕН
 
Күжүген деп
Хүргүл-бора
Хүннү бадыр
Күженип кээр.
 
Ажыл-иш дээш
Амыр-дыш чок,
Аңнаан чоруур
Амытан ол.
 
Ойну-чикти
Кезий халыыр –
Оът-сиген
Хээп хүнзээр.
 
Кандыг оъттар
Каяа үнер?
Кандыг оътту
Кажан чыырыл?
 
Кандыг оъттар
Тодуг боорул?
Кажар хейиң
Дооза билир.
 
Сиген-көктү
Шилип кыргааш,
Турландыва
Турбайн дажыыр.
 
Амданныг ол
Оътту-көктү
Аайлай-баштай
Оваалаан боор.
 
Сарааттап каан
Сиген-көгү
Чаагай чыттыг,
Чиңгир ногаан.
 
Шак-ла ындыг
Чаагай чемни
Хураганнар
Хунаап чиксээр.
 
Күжүр ишчи
Күжүгеннер
Хүнезинин
Хүннүң курлаар.
 
Күскээр чайын
Бо-ла чорааш,
Күжүгенге
Болчуксаар мен.
 
БОРА-ХӨКПЕШ
 
Соок, хаттыг кыш-даа дүшкен,
Чоргаар чайлаан куш-даа бойлаан –
Бора-хөкпеш «канчаарыл?» деп
Бодангылап олургулаан.
 
Уруглар аа уя туткаш,
Чемин аңаа салып берген.
Уяа чурттаан күжүр хөкпеш
Четтирдим деп ырлап орган:
 
«Соңга шилдиг уя турда,
Соок-даа дүшсүн, хат-даа келзин.
Чиийт-чыйыт, чиийт-чыйыт!
Шилип чиир, чыып чиир!» 
 
САЙЛЫК
 
Ырак-коңчак мурнуу чүктен
Ынак төрээн чуртундува
Сайлык кушкаш чанып келгеш,
Чараш ырын ырлап орган:
 
«Өске чурттуң херээ-ле чок,
Өскен төрээн чуртум херек.
Чараш мыжыр үнүм-биле
Чаагай чуртум алгап келдим.
 
Часкы иштиң алдын хүнүн
Чалап алгаш келдим, оолдар.
Тараа, ногаа, чечек, садты,
Дашкаар үнүп, олуртуңар.
 
Өскен төрээн чуртувуска
Өөрүшкүлүг чоргаар-дыр мен.
Эзим-арга, хову-шөлдү
Эргий ужуп, ырлаайн, оолдар».
 
ОДАРДА
 
Агы оъттуг одарынче
Артелимниң инээн сүргеш, базывыттым.
Аккан хемниң шыгын дургаар
Ала малым сай дег чараш оъттап чору.
 
Чиңге хаактың картын долгап,
Шоор кылгаш, ырлаткылап, харап ор мен.
Чокпак талдан хөлегеде
Шилги буга, боданган дег, таалап туру.
 
ЧОДУРААЛАР
 
Соңгавыстың дужунга
Чодураажык тараан бис.
Чаңгыс болгаш, чодураа
Чалгаараксап турган-даа.
 
Энир чылын күскээр
Эжин эккеп, тараан бис.
Эжишкилер танышкаш,
Эрес, хөглүг апарган.
 
Соңгавыстың дужунда
Чодураалар чараштар:
Чоон мөге уннарлыг,
Чокпак чаглак баштарлыг.
 
Чайгы хүннер келирге,
Мөңгүн чараш апаарлар.
Чарашсынган кижилер
Бөлүк-бөлүк тургулаар.
 
Чодураазы быжып кээр –
Чогум ажыл ында де.
Дуңмам-биле иелээн
Тургужеге чыыр бис.
 
Салбак-салбак чимистер
Саваларны дола бээр.
Күскээр чайын бүрүлери
Хүрең-кызыл – чараштар.
 
ОГЛУМГА
 
Эй, оглум, шагың четти!
Эде кеттин. Чемиң чип ал.
Шугум, балааш, кыдыраажың
Сумкаңга четчелеп ал.
 
Эртем чалап, уткуп туру.
Элбек өөрүң шуужуп турлар.
Партаң орта олуруп ал,
Башкылардан өөренип ал.
 
Бажыңыңче чанарыңда,
Башкылардан шаңналдыг кел:
Бештер-биле, дөрттер-биле
Мени өөртүп, сергелең кел.
 
Эртер орууң улуг-чаагай,
Эжик-хаалга ажык-делгем.
Аас-кежииң адаарганчыг,
Алдар-мактал мурнуңда тур.
 
НОМНУ КАНЧААР ЭДИЛЭЭРИЛ
 
Эки, бакты ылгап айтыр
Эртем, угаан – номувуста.
Элетпейн кызып камна,
Эчизинге чедир номна.
Саазыннар тудуш чорза,
Салааң-биле ора тыртпа.
 
Артын-иштин шокарлава,
Арыг-шевер кадагала!
Будук, хирге бораштырба,
Булуң-азыын сыга бербе!
Камныг эптиг кезип ап чор,
Каптазыннап быжыглап ал!
МЭЭҢ  АЖЫЛЫМ
Бажың иштин эдип кагдым.
Бажым дырап, чунуп алдым.
Өрээлимни агаарлаттым,
Өөгүмнү илип алдым.
 
Олямны ойнаттым-даа.
Огородту суггардым-даа.
Чечен сөстүг шүлүктерни
Шээжилээр дээш номчудум-даа.
 
Ажыл шагы доосту бээрге,
Авам-ачам чанып келир.
Ажылымны көрүп кааштың:
«Алдын-кыстың кежээзин» дээр.
 
БИЧИИ ЛЕНА
 
Бистиң Лена,
Бичии Лена.
Биче-даа бол,
Билбези чок.
 
Бижиир, номчуур,
Санаар, чуруур.
Бир-ле башкы,
Бир-ле артист.
 
Ажыл дээрге,
Айым дивес.
Авазынга
Дузалажыр.
 
Аяк-сава
Чугжу кааптар.
Арыг-силиг,
Чурумнуг-даа.
 
Чечектерни
Суггарар-даа.
Чечен чугаа
Чугаалаар-даа.
 
Бажың иштин
Шевер эдер –
Багай диртип
Черле көрбээн.
 
Авазы-даа,
Ачазы-даа,
Акылары,
Угбалары
«Ажыл-ишчи
Уруувус» дээр.
 
Бистиң Лена,
Бичи Лена
Биргиклассчы
Болу берген.
 
Бирги кичээл
Эрткен соонда,
Бистиң Лена
Чанып кел-ле,
Ээгиш-биле
Хөөреп турган:
 
«Школамны
Доозуп кааптым.
Ынчангаштың
Дораан чандым».