Леонид Чадамба. Башкы

БАШКЫ
 
Дүне. Бир шак. Улус удаан.
Дүүрээзин чок. Шак-ла дагжаар.
Орай дүне бир-ле бажың
Оду чыраан – одуг турар.
 
Ында чүгле Байыр башкым
Кыдырааштар хынаан орар.
Ынак чараш уруглары
Класста дег көстүп турар.
 
«Дөрттер», «бештер» көстүп кээрге,
Төрээннер деп хүлүмзүрүүр.
«Ийи», «үштер» тургулаза,
Ижин-баары карарып кээр.
 
Эртемнерге башкым ышкаш
Эки, тергиин өөренир мен.
Эргим чуртка бараан боор дээш,
Эрес-дидим доругар мен.

ИВИЖИЛЕР ООЛДАРЫ
 
Иви малдың фермазынга
Изиг-изиг үе турар.
Улугларның ажылынга
Уруглары дуза кадар.
 
Эзирлең дээр оол баштаан
Эрес оолдар – ивижилер
Тарай берген хокаштарын
Тайга санай бөлген чоруур.
 
Чаглак пөштүг тайга-сыны
Чаңгыланып чаптаан дег боор.
Чурттап өскен арга-сыны
Чугаалажып турган дег боор.
 
Сыннар кезип чоруптарда,
Сыгыр-октуун чүктеп алыр.
– Адыг турза? Бөрү чорза?
– Акколчугун дукпуруптар.
 
Ивижилер оолдары –
Игорь биле Эзирлеңден
Адыг сестир, бөрү коргар,
Аңчы, малчын эрес оолдар.
 
АЗАС
 
Ажыл-ишчи
Херээм доостум.
Азас хөлде
Кежээ дүштү.
 
Алдын сорлуг
Кызыл хаяа
Азас хөлдүң
Кырын шыпты.
 
Хөлдүң кырын
Көрүп четпес –
Хөйге-чонга
Хөөреп ханмас.
 
Дээрниң кыдыы,
Хөлдүң кыры
Дески херген
Көжеге-ле!
 
Дооза чүве
Тоолда ышкаш –
Торгу-маңнык
Тоннаныпты.
 
Азас хөлдүң
Чалгыглары
Амыраан дег
Чайынналды.
 
Энерелдиг
Эргим хөлүм,
Чараш кырлаң
Чалгып келем.
 
КЫЖЫН
 
Арга, хову, хемнер шупту
Ак хөвең эжинген дег,
Оңгаар-дескээр орук, шөлдү
Оъжук, хөртүк шыпкан чыдар.
 
Кызыл хүннүң караа сыгыр –
Кыштың соогу эдип турар.
Хыраа, туман мөңгүннелдир
Кылаңайнып көстүп турар.
 
Коньки, хаактыг хөглүг оолдар
Каток-чуңгу бүргей алган,
Каткы-итки, кыйгы-биле
Караңнадып тургулаарлар.
 
Өртээл, бажың хоорзазындан
Чагылар дег ак-көк ыштар
Өрү туман аразынче
Саң дорт шөйлүп, шымнып турар.
 
Суурлар дамчаан орук дургаар
Шуушкан шанак дистинчипкен.
Кышкы соокта коңгулуурлар
Кыңгырадыр эдип турар.
 
КААС  ҮЕ
 
Бөлүк чокпак чодураалар
Мөңгүн дег ак аржыыл кеткен,
Шиник чаагай каас үе –
Чиңгир ногаан чай-даа келген.
 
Чечек-бүрү четчип үнгеш,
Черниң кыры хевистелген.
Ажыл-ишчи ары, куштар
Амданныг чем чыый берген.
 
Шынаа, шөлдер делгеминде
Колхозчулар сиген кескен.
Сыгыт-хөөмей, хөглүг ырлар
Хостуг ишти алгай берген.

ДУҢМАМ
 
Бичен аттыг дуңмалыг мен.
Билир сен бе, дыңнаан сен бе?
Бир-ле катап бистиң Бичен
Биске мынчап чугаалаан де:
 
– Авам меңээ кончуг ынак,
Ажылындан сартыын эккээр.
Бир-ле катап эмнелгеден
Бичии дуңма садып келген.
 
Дуңмам адын Алик дээн мен.
Дуңмамга мээң ынаам кончуг.
Кажан-даа бол, дуңмам-биле
Кады ойнап чоруксаам кээр.
 
Дуңмамны мен кээргээр мен.
Тудуксаар мен, чыттаксаар мен.
Чучак, чөргек, хөйлең хевин
Чуп-ла, чуп-ла туруксаар мен.