Сарбашкын болгаш элезин

Бир-ле көдээ суурда Гарсем, Нагсем дээр ийи өңнүктер чурттап турганнар. Гарсем ак чалгаа, чаагай сеткилдиг чүвең иргин. Ону бодаарга Нагсем арга-мегелиг, хоптак, чазый-чилби кижи турган.
Ол ийи бир катап чиир үнүш дазылы казып алыры-биле дагже үнүпкеннер. Гарсем дазыл казып турунда ооң озуу био-ле кадыг чүвеге иаварышкан. Көөрге оозу чес хоо болган. Нагсем эжин кыйгырган. Оон иелээн казып тургаш уштуп эккээрге, хоода долдур алдын чоостар суп каан болган. Нагсем ону көргеш, « канчап бо алдынны шуптузун чааскаан ап алыр чоор»- деп бодааш эжинге:
— Эй, аал! Бо алдын чоостарлыг хоону мен өөмге аппаргаш кадагалап турайн. Сен болза,эжим, чымчак ак сеткилдиг кижи болгай сен. Ынчаарга кым-бир кижи сени мегелеп тениткеш, алдынывысты шуптузун алгаш баар чадавас. Мээң холумга турар болза, ол хевээр бүдү-бүрүн турар болгай. Сеңээ херек апарза, меңээ келгеш, хереглээн хирең-биле ап тургай сен- деп чугаалаан чүвең иргин.
Ол езугаар дугурушкаш, Нагсем алдын чоостарны кадагалап,шыгжаанындан бээр ай ажыг хуусаа эрте берген.
Гарсем олурар оран-савазын бичии чазап алыры-биле Нагсем эжинге барган иргин. Нагсем эжи кел чораанын сонга өттүр көрүп кааш, дыка-ла хомудаан, ыглаан шырай көргүзүп олурган. Гарсем эжин көргеш пат кайгап:
— Чүү болду, аал? Чоп кончуг муңгарап турарың ол?- дээн.
— Сеңээ чүү деп чугаалаарымны билбес-тир мен. Дүүн маңаа бир диленчи чорааш барды. Бичии чүве бээр чүве- бе дээш, хоонуң аксын ажыдыптарымга алдын чоостарывыс чок, орнунга элезин дола берген болду ышкажыл. Даг ээзи-ле бис ийини каргап дорамчылааны ол ыйнаан- деп улуг тынып чугаалаан.
Гарсем чежемейниң чазык, ак сеткилдиг болза-даа, ол эжи алдынны чааскаан ажыглаар деп турар-дыр дээрзин даап билипкен.Ынчалза-даа, көңгүс ындыг бодал чогун көргүзүп:
— Делегейде кайгамчыктыг чүвелер хөй-дүр ийин. Оон-даа кайгамчык чүве турар- дээш, чазый хоптак эжинден чарлып чана берген.
Гарсем даарта эртенинде базардан ийи бичии сарбашкыннар садып алган. Оон кижи дег хепкергеш, стол артынга олуруп турар кылдыр өөредип каан. Оларны Нагсемниң уругларының аттары-биле кыйгырарга харыылап турар кылдыр өөредип каан.
Ынчаар өөредип алган соонда, Гарсем катап Нагсемниң өөнге барган.
— Экии, өңнүүм! Мен ажы-төл чок кижи болгай мен. Ынчаарга сен уругларыңны бистиинге тургузуп көрем, каш хонгайлар аан- дээн. Алдын дугайында чүнү-даа ыыттаваанынга Нагсем ужур чок өөрүп, уругларын Гарсем-билк кады чорудупкан. Нагсем чеди хонганда уругларын ап алыр дээш, өңнүүнүң өөнге барган. Гарсем ону эжик аксынга уткуп алгаш, дык-ла коргуп девидээн шырай көргүзүп, үнү безин үнместей берген турган. Нагсем:
— Канчап бардың эжим?- дээн.
— Ээ, чүү дээр боор, чугаалаар-даа аргам чогул. Меңээ дыка багай чүве болганын сеңээ чугаалаар дээримге, дылым тырта бээр дээш хоржок-тур- дээн. Оон Нагсем кайгап:
— Чүү болганын чугаалап көрем. Сени мен кады төрээннерим-биле дөмей бодаар ийик мен чоп!- дээрге, Гарсем:
— Силерниң ийи уругларыңар бистиинге дыка-ла эки, туразы-биле турганнар чүве болгай. Харын бо эртен тараа шөлүнден келгеш, өгге киреримге уругларың ийи сарбашкын болу берген, үлгүүр кырлап ужугуп турар болдулар. Уруграрыңның ады-биле кыйгырарымга ийи сарбашкын менче дораан халчып келдилер. Алдын алган черивистиң аза-бугу-ла уругларыңны сарбашкын кылдыр хуулдуруп каан боор- деп улуг тынып чугаалаан.
Нагсем бо чугааны дыңнай салы-ла өгдиве кире халый бээрге, шынап-ла уругларының хевин кеткен ийи сарбашкын стол кырында тоорук казып органнар.
Олар ңагсемни көрүпкеш, кандыг-бир амданныг чүве эккелген боор дээнзиг, уткуштур халчы бергеннер. Гарсем:
— Шын чугаалаан-дыр мен бе?- деп айтырган.
— Ындыг турбас ужурлуг. Бүзүревес-тир мен. Кижи канчап-даа сарбашкын кылдыр хуулар ужур чок- деп, Нагсем чугаалаан.
— Кижи канчап сарбашкын кылдыр хуулбас боор! Ол хамаан чок алдын чоостар безин анаа тургаш элезин болу бээр чүвени!- дээн. Гарсем ынча депкеш, сезик-даа чок турган.
Нагсем ооң харыызын ап турарын чаа-ла угаап, арны-бажы кызып:
— Мени буруудатпайн көр. Шынын чугаалаарга, алдын чоостар канчап элезин бооп хуулар боор! Шын чугааладың. Ынчаарга ам, бистиинге баргаш,
үлүүңнү алыр сен- дээн-даа чүвең иргин.
Шынын чугаалаарга, силерниң уругларыңар-даа сарбашкын бооп хуулбас ийин. Олар аргаже каттап чоруй барганнар- деп, Гарсем хүлүмзүрүп харыылаан чүвең иргин.
Нагсем ак сеткилдиг эжиниң мурнунга дыка эпчок болган-даа болза, Гарсем эжи ону өршээп, багай чүве бодаваан-даа. Соң-даарта Нагсем багай чүве кылыр дизе, уругларыңны катап сарбашкын болдурувутпазын,эки билип чор!- деп чугаалаптар ийик.