Степан Сарыг-оол. Ава Хүнүм

ЫНАК  ӨӨРҮМ
 
Агым суглар – ынак өөрүм
Арным, холум чуп-ла турар;
Ыры безин, чаштар ышкаш,
Ында-мында шулуңнажыр.
 
Эриин орта чеде бээр сен,
Экти-мойнуң хирин көргеш,
Чараш агым саарыглары
Чаштарны шуут кый деп чыдар:
 
«Изиг хүнге ышкамнава,
Идик-хевиң ужул шымда!
Арыг сериин хөөлбектерге
Аңгырлар дег карбаныңар!»
 
АВА ХҮНҮМ
 
Даады-ла менче көрүп,
Тааладыр чылдып турар,
Авам ышкаш, куспаа чылыг
Алдын оттуг ава хүнүм.
 
Хүнүм черле мени кагбас,
Хүнзедир-ле көрүп, чаптаар;
Хөглүг кылдыр чуруп ойнаар –
Хөлегемден билир-ле мен.
 
ХАЛБЫҢМАЙ
 
Тавак долу тараа туткан
Дарыңмаа бо үнүп келгеш:
«Кут-кут ку-ут!» деп кыйгырыпты.
Кукулашкан дагаалар кээп,
Чажып берген кызыл-тасты
Чараш, дүрген чыый-ла бээди.
Халбыңмай деп хаваны дөө
Каргырткайнып, өкпелеп тур.
Дарый оозун эргелеткеш,
Дагын киргеш, бажыңындан
Кочал долу холумакты
Коошпазынга кудуп берди.
 
КУШКАШТАР
 
Улуг-хүнде садка чораан
Уйнуккай деп бичии кызы
Чанып келгеш, ачазынга
Чассыг, омак хөөреп орган.
 
– Авам мени чедип алгаш,
Арыгдыва киире бээди.
Анай-хаактар аразында
Айлаң-куштар ырлажы-дыр.
 
Шырыштыва бакылапкаш:
«Шымда көр» деп, авам меңээ
Шылырт дивейн кедевишаан,
Сымырангаш, холун сунду.
 
Чодураада олурупкан
Чочагай дег бичии шиижек
Мыжырткайндыр ырлап орда,
Мынча дээнзиг солун болду:
 
«Колхоз сады черге чурттаар
Кончуг чаагай аас-кежии.
Чаштар шупту маңаа келгеш,
Чалгаарал чок ойнап хүнзээр;
 
Тараан садка дузалыг дээш,
Даады биске ынакшыырлар,
Чигир, хлеб тогланчызын
Чип-даа төтпес, сартыктаарлар».
ӨПЕЙ  ЫРЫ
Өпей-өпей, өпей, сарыым,
Өрү көрем, айның чырыын.
Оон артык хүннүң чырыы
Оглум сеңээ эртен хүннээр.
 
Тудуг кылган ынак ачаң
Турупкан-дыр, кээрге, сарыым.
Дүнекиниң хостуг шагын
Түвек чокка удуп алзын.
 
Ачаң туткан чараш тудуун
Алгыдар сен, хөгжүдер сен.
Аваңның мээң өпей ырым
Амыр-дыштың ыры болзун.
 
ОЙНААР  СУУМ
 
Элезинниг, сайлыг черге
Эге черле ызырынмас,
Шырыңайнып ырлавышаан,
Чылыг, арыг агып чыдар
Ак-көк суум, мөңгүн суум,
Аржаан суум, ижер суум.
 
Эриктерже буга каскаш,
Эдертирге, чедип келир,
Огород-таа суггарар-ла,
Ойнаар, чунар, дуза кадар
Ажылчын суум, ажыктыг суум,
Арыгланыр, эштир суум.
 
Малгаш, порну хоюткаш,
Бажың тудар, тууйбу хептээр;
Аяк, тавак, доңга тудар,
Аът, теве – мал-даа тудар,
Уран шевер күжүм шенеп,
Узанырда, херектиг суум.
 
Кезек-кезек хөлдер кылгаш,
Хемелер-даа эжиндирер,
Элээн терең хөөлбек кылгаш,
Эштип ойнаар мырай эки –
Агым суум, ойнаар суум,
Арыг суум, эштир суум.
 
ИЙ, ЧҮДЭЭН!
 
Боктуг, хирлиг багай сугже
Бопуктарын сукпас чоор;
Өде бээрге, бутчаң доңар,
Ө-аай апаар, ий, чүдээн!