Чечен-Маанай, Тенек-Тулуң

(Куулар Чанзан-оол Булуңмааевич ыткан)
 
Биеэде эрте шагның эктинде, бак шагның бажында Чыраалыг-Хемге чурттап, Чечен-Маанай, Тенек-Тулуң деп ийи алышкы чоруп-тур. Бир кырган иелиг, бир угбалыг чүвези эргин.
Чечен-Маанай аң-мең кодан дорала амалаар-чергимлээр, дузактаар, кончуг ажылчын, кежээ, эът-чаг аңаа чыдар, мындыг кижи эргин. Тенек-Тулуң дээрге арга чок тенек амытан эвеспе.
Бир-ле Тенек-Тулуң дуңмазын:
– Арыгда ам-на дузааң кезип эккел – дээш, чорудупкан.
Дузаанга турган кодан, эликти адырып, салыпкаш, чедип келир, мындыг кижи бооп-тур.
Акызы айтырарга, «Улуг кызыл чүвелер чыдар. Кулааның бажы кара-кара ак чүвелер туттуна берген чыдарга, чараш боорга, салгылаптым» деп кылаштап келир, мындыг бооп-тур.
База бир хүн дуңмазын:
– Бо хүн ам-на дузаавыста кандыг-даа дириг-ле чүве чытса, черле салбас сен. Соп эккээр сен, дуңмам – дээш, чорудуп-тур.
Элээн үр болганда, Чечен-Маанай өгге дыңнап олурарга, дуңмазы даштын дирт кылдыр чүве дүжүрүп тур.
– Ам-на бир улуг аң эккелген тур – дээш, акызы өгден үне халып келирге, багай кырган иези арыгдан чээргеннеп чорааш, дузакка туттуна берген чыдырда, соккаш, чүктеп эккелген бооп-тур.
Акызы кырган иезин көргеш, хөңнү баксырап, ыглап тур эвеспе.
– Ам канчаар, угбаң, честеңден бир хой, шай, таакпы, пөс-даалымадан эккеп көр __ дээш, айбылап чорудуп-тур.
Тенек-Тулуң угба, честезинге баргаш:
– Иевис өлген, акым силерден бир хой, шай, таакпы, пөс-даалыма эккел» дээрге, чораан кижи мен – деп, мону чугаалап тур.
Угба, честези бир көк хой, бир шай, бир таакпы, пөс-даалыма бергеш, чорудупкан чүвең эргин.
Тенек-Тулуң арыг кыдыын куду бадып олурарга, кат-кадан* тал бажы чайдынарга:
– Мээң пөс-даалымам дилеп турар тал боор бе? – дээш, пөс-даалымазын диле тыртып-тыртып, талдар бажынга баглап каапкаш, суг кыдыын куду бадып олурарга, суг бырлаңнаарга:
– Мээң шай, таакпым дилеп чыдар суг боор бе? – дээш, сугже шай, таакпызын киир октапкаш, хоюн чедип алгаш, кылаштап олурган.
Көөрге, бөрү маңнап бар чыткан.
– Мээң көк хоюм эртер бе, көк бөрү эртер бе? – дээш, хоюн салыптарга, бөрүзү хоюн сывыртап алгаш, чоруп-ла берип тур.
Эр-даа чүү боор, халып-ла олурган. Бир дөктүр* ажып кээрге, хоюнуң бажы чыткан.
– Хоюм бөргүн уштуп каап тур – дээш, хоюнуң бажын тудуп алгаш, халып олурган.
Бир черге баарга, хоюнуң дөрт дуюу чыткан.
– Хоюм идиктерин уштуп каапкан тур – дээш, дуюгларын тудуп алгаш, халып олурган.
Бир черге келирге, хоюнуң кежи чыткан.
– Хоюм тонун уштуп каапкан тур – дээш, кежин ап алгаш, халып олурарга, хоюн бөрү чип каапкаш, чоруй барган бооп-тур эвеспе.
Тенек-Тулуң аалынга чедип келгеш, акызынга ол-ла чораанын чугаалаарга, «Ам канчаар кончуг амытан боор?» дээш, бодаттынып келгеш:
– Сен ам, дуңмам, дуу турган даг адаанга туруп алыр сен. Борбак кызыл чүве маңаа келир эвеспе. Черле шомыт-шомыт дизе-даа, салбас сен – дээш, боду улуг даг кырынга үнүп алгаш, улуг отту ужуткаш, дагны куду чууп бадыргаш:
– Тут! Тут, дуңмам – деп кыйгырарга, дуңмазы куспактангаш, чыдыпкан тур.
Эр-даа чүү боор ишти-баары өрттенип, өлүп каап тур эвеспе.
Чечен-Маанай угба, честези-биле кырган иезин хөөржүдүп кааш, аң-меңин дузактап, амыдырап, оюн одура, чигин чире чурттап чоруп берип тур эвеспе.