Радуга Тувы
Үш чүүл эртемниг оол
03 апреля 2018 | Uncategorized
(Чооду Симчитмаа ыткан) Кырган адалыг, үжен шаа өшкүлүг, үжен шаа инектиг, үжен шаа чылгылыг чаңгыс оол чурттап чораан чүве-дир. Оолдуң кырган адазы назылап кырааш, өлүп калган. – Кады төрээн акы-дуңмазы чок, эр чаңгыс кижи мынча хөй малды канчаар мен. Шынап-даа болза, кедилиг эвес, кара чааскаан канчап азырап, күш чедер мен. Үш чүзүн малым-биле үш …
Аргачы, Мегечи
03 апреля 2018 | Uncategorized
(Ондар Чамыяң Чалбакович ыткан) Чаа, эртенгиниң эктинде-даа, бурунгунуң мурнунда-даа, буга-деге шагда-даа, шаг чүве мөнгээр шагда-даа, шажын херээ доктаар шагда Аргачы, Мегечи деп ийи кижи чоруп чораан чүвези иргин. Аргачы, Мегечи деп ийи кижи чоруп чорааштың, Аргачының аалынга Мегечи-даа таваржып келген чүвези иргин. Аргачы олургаштың: – Сени мегечи кижи дээр, эжим. Ындыг болза, мени мегелеп …
Балыкчы Багай-Оол
03 апреля 2018 | Uncategorized
(Куулар Чанзан-оол Булуңмаевич ыткан) Эрте шагның эктинде, бак шагның бажында, Сумбур-Агула* тей турар шагда, Сүт-Хөл шалбаа чыдар шагда, тениң мыйызы дээрге шаштыгып, тевениң кудуруу черге дөжелип чыдар шагда, ирт мыйызы ирип дүжүп, хуна мыйызы куртуп дүжүп турар шагда чүвең эргин. Кашпал-Кара-Хемниң бажын эжелеп чурттаан бай Караты-Хаан чоруп тур. Малы башкарылбас, эди эгерилбес, сандан …
Багай-Оол
03 апреля 2018 | Uncategorized
(Кыргыс Амирбит Шөмбүлович ыткан) Эртенгиниң эртезинде, бурунгунуң мурнунда чолдак көк инектиг, чолдак көк хаванныг ирей-кадай чурттап чоруп-тур эвеспе оң. Ашак бир-ле хүн чөвүреккей* кыс чазап алган-дыр эвеспе оң. Чөвүреккей кыс канчаар-даа аажок ай-хүн херелдиг алдын даңгына болу берген. Демир-Курлуг-Хаан чурттап келген. Биеэги хаанның дайзызы* келгеш: – Багай ирей-кадайның алдын даңгыназын бериңер – деп, ада-иезин амыратпайн …
Өскүс-оол
03 апреля 2018 | Uncategorized
(Хомушку Успуң Манчый-оолович ыткан) Мыйырак* казып чип, өрге, күске, күжүген сартыктап чоруур, сарыг-кидис хевенектиг, түреңги Өскүс-оол чурттап чораан чүвең иргин ам. Амытан чондан дыңнаарга: – Хүн үнер чүкте хола хөрүктүг, чес хаайлыг, чилби кадай* бар – дижип турар болган. – Октаргайга доругуп келге-ле, он хар чедип чор мен. Шынап-даа болза, менден когараар, келдеер-чадараар чүве …
Сүттеп ижер Сүмелдей
03 апреля 2018 | Uncategorized
(Ооржак Опуштай Чөпчээнеевна ыткан) Сүттеп ижер Сүмелдей чаңгыс ашак чурттап чораан иргин. Чаңгыс көк инектиг чүве-дир. Хаанның аалындан сүттеп ижер. Чалгаарап, чааскаан олургаш, сүдүн сүттеп эккелгеш, кончуг чараш хадың уруг чазап ап-тыр. Кежээ көрүп чыдарга, көк инээ хадың уруун ызырып алгаш, үне халаан. – Кандыг аай инек боор, ыяш чиир – дээш, ойлатпайн-даа, чыдып …
Чаңгыс карыш боттуг, ийи карыш салдыг Тежикпен ашак
03 апреля 2018 | Uncategorized
(Хертек Чымба Ортунович ыткан) Шыяан ам! Эртенгиниң эртезинде, бурунгунуң мурнунда, Көргүрээ-Хөлдүң аксын чурттаан, чаңгыс карыш боттуг, ийи карыш салдыг, буга-хөлге мыйыстыг, чүс теве кежи чанчыктыг Тежикпен ашак чурттап чоруп-тур эвеспе. Тежикпен дээрзи чеден ажыг харны харлап, назыдап, кырааш, бир-ле кежээ боданып олуруп-тур оң. «Мен ышкаш багай, ядыы кижи Караты-Хаанымга барбазымга, багай-ла-дыр, хаан хорадаар боор» …
Чечен-Кыс
03 апреля 2018 | Uncategorized
(Куулар Чанзан-оол Булуңмаевич ыткан) Эрте шагның эктинде, бак шагның бажында, эңге-доңга турар шагда, буга мыйызы буступ дүжүп, шары мыйызы чарлып дүжүп турар шагда Кашпал-Хемниң бажын чурттаан, багай кырган адалыг, Чечен-кыс деп херээжен уруг чоруп-тур эвеспе. Аалының адаанда малы башкарылбас, эди эгерилбес Караты-Хаан чүве тур. Аскактан-Самын-Хавычы чылгычылыг, Саам-Куу кадынныг, аъдын алыр, бодун алыр ийи хаалыг …
Ирей биле кадай
03 апреля 2018 | Uncategorized
(Куулар Канчыыр Лопсановна ыткан) Шияан*, эртенгиниң эртезинде, бурунгунуң мурнунда, бир-ле черге азыраан малы чок, ажы-төлү чок, самдар кара чадырлыг, чарык кара деспилиг, чаглаа кара паштыг, ирей-кадай улус чоруп-тур эвеспе. Шияан, ашак болза багай өөнге хүннүң-не ыяштаар, ол хирезинде ыяштың өл кургаан-даа билбес, кайы хамаанчокка оваалап-ла турар мындыг. Ынчаарга, бир хүн-не кадайы тура: – Сен чүге …
Түмен хоор чылгылыг Түмендей ашак
03 апреля 2018 | Uncategorized
(Чамдыылай Макар Дажыевич ыткан) Ха-дуңмазы-даа чок, кадайы биле ийилээ чурттап чоруур, түмен хоор чылгылыг Түмендей ашак чоруп-тур оо. Түмен хоор чылгызының аразында боду мунар Кинчи-Бора, Текпе-Бора ийи аъттыг чүвең иргин. Чээрби кулаш демир уруктуг ашак-даа чүвең иргин. Бир-ле хүндүс түмен хоор чылгызын суггарар Алдын-Булак суунга чылгызын суггарып келирге, чылгы суун ишпес бооп-тур. «Мал безин ишпес, …
