Радуга Тувы

Өскүс-оол

03 апреля 2018 | Uncategorized

(Күжүгет Токтак-оол Сазыы-Бүдүпович ыткан)   Чаа,  эртенгиниң эртезинде, бурунгунуң мурнунда, калбак чүве хадып, борбак чүве чуглуп турар шагда чүвең иргин. Чиңге-Кара хемниң аксын чурттаан ийи өскүс оол чораан. Тос эртемниг тос алышкы улус иргин. – Че, сен тос эртемниг тос алышкының тос эртеминге өөренип алгаш кел –  дээн. Ол дуңмазын ол улус эртеминге-даа өөретпейн,  суг …

Дүшчү Өскүс-оол

03 апреля 2018 | Uncategorized

(Хомушку Успуң Манчый-оолович  ыткан)  Соонда, мурнунда төрээн дуңмазы-даа чок, элеңги-түреңги, сарыг-кидис хевенектиг,  чер улчуп чоруур  Өскүс-оол чурттап чораан чүвең иргин. Чай боорга, аалдардан сарыг-суглап ижер, кыш боорга,  байлардан бора-мүннеп ижер оолак чүве-дир эвеспе. Улуг хемниң уну-биле, кыска хемниң кыйыы-биле базып олурарга,  чокпак кара тал турган. Ол  талдың баарынга: – Эки дүштер бер! – дээш,  удуп …

Бызаңчының даңгына кызы

03 апреля 2018 | Uncategorized

(Сарыг-Хаа Кыргыс Ойдупович  ыткан)  Арат-чоннуң айбызын кылыр, артык  шевер чазаныкчы боордан аңгы,  азыраан малы-даа чок, чаңгыс көк инектиг, чаңгыс көк хавалыг,  оон өске чүзү-даа чок  ашак-кадай ийи чурттап чоруп-тур оо! Кадайы-даа кара чааскаан өөн ээлээр, ашак арыг кирип, аптара-хааржаан чазаныр,  мындыг чүве иргин. Кадайы оргаш: – Бис ийи улус-чон чок,  ээн эзимде аптара-хааржак чазаар,  бо-ла-дыр …

Хайындырыңмай-оол

03 апреля 2018 | Uncategorized

(Соян Наадың Сарыгбаевич ыткан) Чаа, арыг кызыгаарын чурттаан, арга-садаадын уян кылган, бажының коңкураа* арываан, балдырының хорлаңгызы арываан, Алаадай-Ашак, Чөлээдей-кадайның ноян уктуг ному узун үүргелиг, хаан уктуг кара чиңзе үүргелиг,  дыргактыг чүве эннежип болбас, чарынныг чүвениң алдынга чыдып болбас, кыйыг черниң ыяжын кызыр беге деңнеп туруп кескештиң, боом черниң ыяжын боос беге деңнеп туруп кескештиң, аргар-кошкарның …

Тайылбыр Кезээ

31 марта 2018 | Uncategorized

Тоолдарның паспортизациязы болгаш эргижирээн сөстер  тайылбырлары ХУУЛГААЗЫН ТООЛДАР 1.«Хайындырыңмай-оол» деп хуулгаазын тоолду Барыын-Хемчиктен келген Соян Наадың Сарыгбаевичиден Куулар Доржу Сеңгилович магнитофонга бижиткен.  Магнитофондан чара бижээн кижи – эртем-шинчилел институдунуң эртем ажылдакчызы Бичелдей Каадыр-оол Алексеевич. ТГШИ-ниң эртем архиви, пленка № 66, т.204, х. 822. Оригиналы 28  арын. коңкураа* – диал.; лит. – коңгураа –  чаш уругнуң …

Ак-Сагыш, Кара-Сагыш

31 марта 2018 | Uncategorized

(Ооржак Опуштай Чөпчээнеевна ыткан)   Ак-Сагыш, Кара-Сагыш ийи алышкы чоруп-тур оо! Ак-Сагыш ак аъттыг, ак ыттыг. Кара-Сагыш кара аъттыг, кара ыттыг чүвең иргин. Эди-малы төнгеш, эът-боттары баксырап келгеш, чүгле ийи аъды, ийи ыды арткан чүве-дир. Бир-ле хүн ийи алышкы аштап келген. Кара-Сагыш тургаш: – Сээң ак ыдыңны өлүрүп чиилем, дуңмам – дээн. Өлүрүп чип алганнар. …

Шораан

29 марта 2018 | Uncategorized

Похолодало. Оленеводческая ферма спустилась с горных хребтов в тайгу, что в самом верховье Енисея, — Баш-Хеме. Это место довольно далеко от Центральной усадьбы. В самой середине черного леса раскинулась солнечная поляна, заросшая борщевиком, баданом, кашкарой, вереском, лишайником, ягелем. Поляна называется Буланныг-Ой — Лосиная низина. В северной ее стороне разбиты серые и белые палатки. Осенний день… …

Схватка

29 марта 2018 | Uncategorized

В умении вязать сети, приводить в порядок снасти никто на Азасе не мог сравниться с Иваном Хуртеном, хотя он не досчитывался пальцев на одной руке. Но в тот день он работал без обычной сноровки. Взглянув на руку, отложил работу, будто что вспомнил, и тихо заговорил: — Я-то всю жизнь здесь прожил. После Октября пришла в …

Ырбан

29 марта 2018 | Uncategorized

Девочки спали сладким сном, совсем как дома. Вдруг тишину нарушил крик: — Зайчонка, зайчонка отдайте! В каюте проснулись. Лена сидела на кровати и растерянно огляды­валась. Капитан Марат, видимо, уже давно был на ногах. Обеспокоенный, он забежал в каюту: — Что-то приснилось бедняжке, вот и кричит, — сказал дед Чанчаар и стал одеваться. — Алла кричала, …

Порог

29 марта 2018 | Uncategorized

Теплоход, словно оправдываясь за задержку, устремился вверх по реке. Слева и справа по-прежнему горы, зубчатые скалы. Они словно наступали на реку, зажимая ее, и в теснине течение было еще сильнее. Теплоход, напрягаясь, боролся с рекой. Казалось, он поднимался на крутую гору. На палубе «Ужара» была легкая суета. Девочки с помощью капитана Виктора Константиновича соорудили из …